TAAG

Quickfacts

Levensader voor Lissabon

De Taag, de duizend kilometer lange rivier die het Iberische schiereiland doorkruist mondt uit in het Taag estuarium. Aan het estuarium ligt de zeer bekende en beroemde stad Lissabon, met haar authentieke oude look. Castelo São de Jorge is een van de bekendere gebouwen van Lissabon. Ook mag de nieuwe Vasco da Gama brug over de monding van het estuarium niet vergeten worden als een nieuw icoon van de stad.

De geschiedenis van Lissabon is een lange geschiedenis. De stad bestaat al meer dan duizend jaar en kent haar oorsprong bij de oude Feniciërs die de stad gebruikte als handelspost. Lissabon was duizenden jaren lang een belangrijk punt voor de overslag van goederen en mensen van en naar de Middellandse Zee. Het Taag estuarium en Lissabon werden in de tijd van het Portugese wereldrijk zeer druk bezochte plekken.

Ligging

De rivier Taag, of in het Portugees Rio Tejo en in het Spaans Río Tajo, is een rivier stroomt door Spanje en Portugal en uitmondt in het Taag estuarium. De Taag is ongeveer 1000 kilometer lang en ontspringt bij Muela de San Juan in het oosten van Spanje.

Het estuarium, met een oppervlakte van 340 km2 waar de Taag uitmondt ligt op ongeveer de volgende coördinaten:

38°43'29.7"N 9°04'18.9"W

Klimaat

Het klimaat van het estuarium is volgens de klimaatclassificatie van Geiger-Köppen Csa, dit houdt in dat het maritiem klimaat betreft met een warme zomer. Bij het Csa klimaat is er een droge periode, deze valt in de zomer. De warmste maand is gemiddeld warmer dan 22°C.

De maand oktober is de natste maand met een gemiddelde neerslag van 68,5 mm, wat gemiddeld valt in 10,8 dagen in de maand oktober. In vergelijking met Nederland valt er weinig neerslag, in de maand oktober valt er gemiddeld 89,6 mm regen, dit valt in Nederland gemiddeld in 17 dagen.

Gebouwen in Lissabon

Lissabon is een oude stad, dit opgemaakt worden wanneer er gekeken wordt naar de gemiddelde bouwjaren van gebouwen uit de wijken van Lissabon. De eerste grote gebouwen, vaak kerken en paleizen van koningen, werden gebouwd van steen. De huizen van burgers waren eerst gebouwd van hout, later zijn deze vervangen door stenen gebouwen. Hierdoor zijn de oudste gebouwen in Lissabon vaak kerken en paleizen van koningen.

Notitie: de bouwjaren zijn gegeneraliseerd voor het gehele gebied.

Op de kaart zijn de bouwjaren van Lissabon weergegeven, op de kaart is onder meer te zien dat:


Natuurlijke eigenschappen

Ontstaanswijze en het stroomgebied

luchtfoto estuarium

Wat is een estuarium?

Het Taag estuarium is een semi-ingesloten waterlichaam dat een open verbinding heeft met de zee en waar het zoute water verdund is met zoet water wat afkomstig is van het land. Een estuarium kan ook aangeduid worden als een verdronken rivierdal. Het mixen van het zoete en zoute water is één van de eisen die gesteld worden bij de aanduiding van een estuarium.

Het rivierdal is onder water komen te staan in de laatste ijstijd, de rivier heeft in de tijd dat de zeespiegel een stuk lager was ingesneden in het land, dit heeft ervoor gezorgd dat er een rivierdal is ontstaan. Dit rivierdal is onderwater komen te staan dat het klimaat over de hele wereld warmer werd en de zeespiegel weer begon te stijgen.

De rivier komt uit in het estuarium en het water van de rivier is zoet water, er zijn weinig mineralen aanwezig die het water zout kunnen maken. Dit water komt terecht in het zoute zeewater, waardoor het water in het water in een estuarium brak (zoet en zout gemixt) is.

Het stroomgebied wordt natuurlijk bepaald door natuurlijk gevormde barrières zoals:

Stroomgebied van de Taag

Het stroomgebied van de Taag is de op twee na grootste van Iberische schiereiland waar Spanje en Portugal deel van uitmaken. Het stroomgebied van de Taag beslaat een gebied van ongeveer 80.600 km2 en is na stroomgebieden van Ebro en de Douro het grootste stroomgebied.

Op de kaart is het stroomgebied van de Taag in het blauw aangegeven. Andere stroomgebieden op het Iberische schiereiland zijn hierbij niet meegenomen.

Een stroomgebied is een gebied waar de neerslag zich verzamelt en afvoert naar een gemeenschappelijke uitlaatpunt zoals een rivier. Het stroomgebied omvat al het oppervlaktewater van de neerslag, het smelten van sneeuw en kleine waterlichamen zoals kleine meertjes die in de richting lopen van het gemeenschappelijke uitlaatpunt. Het grondwater dat stroomt richting het uitlaatpunt wordt ook meegerekend bij het stroomgebied.


Geschiedenis van Lissabon en de Taag

Van de prehistorie tot de hedendaagse Portugezen

Lissabon is de hoofdstad van Portugal. De stad is direct gevestgd aan het Taag estuarium, welke een grote rol speelde in de ontwikkeling van de stad. In het tijdperk dat Portugal ontdekkingsreizigers naar alle hoeken van de wereld stuurde, was de stad de belangrijkste plaats voor het wereldrijk in wording.

Lissabon is al sinds de Romeinen een belangrijke plaats voor scheepvaart en handel. Voor de Romeinen en de Feniciërs was de stad een belangrijke plaats voor overslag van goederen en mensen. Lissabon heeft voordeel bij haar ligging ten opzichte de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee.

Oude in steen gehouwen tekening van de Feniciërs

Eerste nederzettingen Taag vallei

De Taag vallei is al millenia lang bewoond door eerst de Neanderthalers en later de homo sapiens, de moderne mens. In de laatste ijstijd, ongeveer 6000 jaar geleden, begonnen mensen zich definitef te vestigen in de Taag vallei vanwege het mildere klimaat in de vallei. In deze vallei waren gemengde bossen te vinden, wat een zeer gunstige vestigingsfactor was voor mensen in die tijd.

Ongeveer 6000 v.Chr. werd voor het eerst landbouw bedreven op vruchtbare gronden die in de vallei te vinden waren in het gebied. De gewassen die verbouwd werden waren voornamelijk granen, deze konden goed tegen het klimaat van de Taag vallei.
Vanaf het jaar 2500 v.Chr. werd er voor het eerst gebruik gemaakt van zachte metalen als goud en silver, maar vooral in het bijzonder koper.

Door wie en wanneer Lissabon is gesticht is niet bekend, maar naar alle waarschijnlijkheid is de stad gesticht in het jaar 1200 v.Chr. als handelspost voor de Feniciërs. Dit volk, afkomstig uit het Midden-Oosten, was een volk dat de belangrijkste zeevaarders van deze tijd leverde van Middellandse Zee. De Feniciërs stichtte op verschillende plaatsen handelsposten en mogelijk was Lissabon daar een van en tot ongeveer 200 v.Chr. bleef het in handen van de Feniciërs.

Olispo, Lissabon in de Romeinse tijd

Romeins Lissabon

Ongeveer 200 jaar v.Chr. veroverde Romeinen de stad op de Feniciërs en lijfde het in bij hun nieuwe provincie: Hispania Lusitania. De Romeinen doopte de veroverde stad om tot Felicitas Iulia Olisipo, kortweg: Olisipo. Olisipo werd voor het Romeinse Rijk een belangrijke stad, voornamelijk vanwege de natuurlijke ligging. Het Taag estuarium diende als natuurlijke haven voor de Romeinen, waardoor de stad bij uitstek geschikt was voor het vervoer van de zuidelijke Romeinse provincies naar de noordelijke provincies bijvoorbeeld Brittanica.

Olisipo was in handen van de Romeinen tot ongeveer het jaar 400 n.Chr.. De stad werd verovert door de Alani, welke later weer verdreven werden door de Visigoden. De eerste echte militaire versterkingen werden gedaan door dit volk. De Visigoden bleven voor ongeveer 400 jaar de baas van de stad, deze werd later door de Noord-Afrikanse moslims, de Moren, veroverd.

Hoogtepunt van het kalifaat op het Iberische schiereiland

Islamitisch Lissabon

Het gehele Iberische schiereiland, bestaat tegenwoordig uit Spanje en Portugal, werd veroverd door de moslims uit Noord-Afrika. Onder de overheersing van Moren werd Lissabon omgedoopt tot: al-ʾIšbūnah of الأشبونة in het Arabisch. Onder de oorspronkelijk Iberische bevolking werd de stad Luzbona, Lixbuna, Ulixbone, and Olissibona genoemd. De stad was ook in deze tijd een belangrijke plaats voor overslag van goederen.

De reconquista van Lissabon begon in juni/juli 1147, nadat een 164 boten met mens en materiaal naar Porto werden verscheept om Lissabon te bevrijden van de Moorse overheersing. Om de stad te veroveren werden katapulten en belegeringstorens in elkaar gezet een paar kilometer voor Lissabon en naar de stad toegereden om te beginnen met de aanval. De stad werd door kruisvaarders en Portugezen veroverd op de Moren, dit gebeurde via zowel het land als het water. Op 22 oktober 1147 kapituleerde de Moren en was de stad in handen van de overwinnaars. Dit was slechts een van de velen benodigde overwinningen op de Moren om het Iberische schiereiland te verlossen van de Moorse overheersing.

Christelijk Europa wilde de Islamitische overheersing van hedendaags Spanje en Portugal een halt toeroepen en de Moren verdringen van het schiereiland. De reqonquista of herovering ging van start met een kleine herovering van Barcelona en omstreken en christelijk gezag terugkwam in dit gebied.

De reqonquista kwam in 1492 tot een einde nadat het koninkrijk van Granada het tien jaar durend beleg van de stad had verloren.

Na de reconquista

Na de verovering van Lissabon werd de stad toegevoegd aan het Portugese koninkrijk, wat in die tijd een kleinere oppervlakte besloeg dan tegenwoordig. Coimbra was in die tijd nog de hoofdstad van het Portugese Koninkrijk. Castelo de São Jorge werd in 1147 direct door de koning omgebouwd tot koninklijk paleis. Deze rol behield het gebouw tot aan het begin van de 16e eeuw. Tegelijkertijd werd er een nieuwe kathedraal gebouwd: Kathedraal Sé.

De Sé Kathedraal, of Sé de Lisboa of Igreja de Santa Maria Maior in het Portugees, is tegenwoordig nog steeds te zien in de wijk Alfama in het centrum van Lissabon. Deze kathedraal heeft vele zware natuurrampen doorstaan, waardoor het zeer knap is dat deze kathedraal tegenwoordig nog steeds te aanschouwen is.

In het jaar 1255 verloor Coimbra haar status als hoofdstad van het Portugese koninkrijk aan Lissabon. De eeuwen die volgde zorgde voor grote economische en culturele voorspoed voor Lissabon en de Portugezen.

Het Portugese Gouden Tijdperk

Begin de 15e eeuw begon Portugal met haar ontdekkingsreizen. De start van de expansie van het Portugese Rijk is de verovering van Ceuta in Afrika. In 1418 kwamen de eerste Portugese zeevaarders aan op Porto Santo, een eiland in de Atlantische Oceaan. Langzaamaan werd Madeira (1419), de meeste eilanden van Azoren (van 1427 tot 1431) ontdekt.

In 1488 bereikte de eerste Portugese zeevaarder Kaap de Goede Hoop, hierdoor lag Azië opeens "dichtbij". In 1498 bereikte Vasco da Gama India. Langzaamaan begon Portugal de hele wereld te ontdekken, met onder andere ontdekkingen langs de kusten van Afrika gedaan met Ascension (1501) en Sint Helena als enkele voorbeelden. Ook werd een stuk van Indonesië (1511) ontdekt, kwam Columbus aan in Amerika en bereikten de Portugezen Japan en China.

Aan deze ontdekkingsreizen kwam eind de 16e een einde nadat de Portugese koning, Sebastiaan I, kinderloos stierf. Het Portugese Rijk werd een korte tijd bestuurd door een Kardinaal, maar ook deze kon het rijk niet behouden. In 1580 werd Portugal bij het Spaanse Rijk gevoegd door Filips II en werd daardoor Filips I van Portugal.

In 1640 brak er een onafhankelijkheidsoorlog, ook wel de Portugese Restauratieoorlog genoemd, uit in Portugal om zich te kunnen afscheiden van Spanje. In 1668 scheidde Portugal zich definitief af van Spanje en was het weer een autonoom koninkrijk.


Grote aardbeving van Lissabon

Het einde van het begin en het begin van iets nieuws

Op 1 november 1755, op de Christelijke feestdag Allerheiligen, wordt de op drie na grootste stad van de wereld op dat moment compleet verrast door een aardbeving. Om half 10 (09:30) schudde de grond een aantal maal. Op dit zelfde moment zaten mensen in de kerk te bidden, velen van hen werden bedolven onder vallend puin.

De mensen die niet onder het puin bedolven waren probeerde veiligheid te zoeken bij de haven van de stad. Wat de mensen op dat moment nog niet wisten was dat zij als ratten in de val zaten, ze konden geen kant meer op: een grotere, gevaarlijkere en verwoesterende kracht kwam er aan..

Water en vuur

De aardbeving bij Lissabon was een eentje die op de bodem van de oceaan plaatsvond. Het epicentrum lag (vermoedelijk) ten zuidwesten van de Portugese kust. De aardbeving van 1755 is geschat op 9.0 op de Schaal van Richter. Dit houdt in dat het een grote ramp als gevolg kan hebben met totale verwoesting. Wanneer een aardbeving in zee plaatsvind, zal de opschudding van de aarde ervoor zorgen dat een grote hoeveelheid water verplaatst wordt. De golf een de zeebeving veroorzaakt wordt ook wel een tsunami genoemd.

Terug naar 1755: de bewoners van Lissabon zaten gevangen tussen een instortende stad en een aanstormende tsunami. De tsunami overrompelde de lagergelegen delen van de stad, hierdoor bleef er weinig van deze delen van de stad over.

Tot overmaat van ramp zorgde de onbewaakte aangestoken vuren in de huizen en kerken ervoor dat deze uit konden breiden naar de andere brandbare materialen in de buurt. Deze zorgde voor grote branden in de stad die dagenlang voortduurde.

Lissabon had het zwaar te verduren gekregen bij deze ramp: de stad was ingestort, overspoeld met water en de stad brandde bijna volledig tot de grond toe af. Het koninklijk paleis was ingestort en van de veertig kerken die Lissabon rijk was op dat moment, waren er slecht vijf bewaard gebleven. Voor de beving, tsunami en brand telde Lissabon ongeveer 20.000 woningen, na deze ramp waren er slechts 3.000 bewoonbare woningen over.

Wederopbouw

Nadat de stad bijna volledig verwoest was na de aarbeving, tsunami en brand was het een noodzaak om de stad zo goed en zorgvuldig mogelijk opnieuw op te bouwen. Inwoners van de verwoeste stad wilden hun woning, winkel of ambachtshuis zo snel mogelijk weer herbouwen. Dit was echter niet de bedoeling: de stadsingenieurs wilden de stad rationeel en goed opbouwen.

De inwoners die graag terug wilde naar de stad bouwde hun woningen zo snel als zij konden en er ontstond alweer snel een wirwar van smalle straatjes en steegjes. Dit was echter niet de bedoeling van de stadsplanners. In 1756 werd er een wet afgekondigd waarin het verboden werd om woningen te bouwen die voldeden aan de kwaliteitseisen van de stad, Lissabon moest een nieuwe moderne stad worden.

In 1760 werden de meeste gebouwen in Lissabon gesloopt om plaats te maken voor de geplande nieuwe stad. Er werden brede straten aangelegd, het gerucht gaat dat de koning ooit tegen een Markies heeft gezegd dat de straten voor nu breed zijn, maar ooit smal zullen zijn. Dit gerucht is uitgekomen, de straten zijn in de huidige tijd niet breed genoeg om goed gebruikt te worden voor de auto.

Na de aardbeving werd de fundering gelegd voor het moderne Lissabon wat hedendaags wereldberoemd is.


Modern Lissabon

De Franse Revolutie, die duurde vna 1789 tot 1799, had grote gevolgen voor Europa en daarmee ook voor Portugal en Lissabon. Napoleon veroverde grote stukken van Europa en voegde deze toe aan het Franse Keizerrijk, ook Portugal moest zich aansluiten bij dit rijk. De verovering van Portugal door Napoleon was de start van de oorlog op het Iberische schiereiland. Aan de ene kant vochten de Portugezen, Spanjaarden en Britten gezamenlijk tegen de inname van Portugal door Napoleon. De oorlog zou uiteindelijk gewonnen worden door de Portugees-Spaans-Britse coalitie.

In deze tijd was de koning van Portugal gevlucht naar Rio de Janeiro, welke uitgeroepen werd tot de hoofdstad van het Portugese Rijk. Deze stad bleef de hoofdstad van 1808 tot 1821, totdat het veilig genoeg was om Lissabon weer uit te roepen tot de hoofdstad.

In de jaren die volgde groeide Lissabon explosief: in 1885 was de bevolking ten opzichte van het begin van de eeuw verdubbelt tot 300.000 inwoners. Niet alleen de bevolkingsaantallen stegen explosief, maar ook het oppervlakte van de stad steeg gestaag door: in 1885 bedroeg de oppervlakte van de stad meer dan 8000 hectare. In deze periode werden ook de eerste publieke gebouwen geopend zoals het stadhuis.

Lissabon begon zich in snelle vaart aan te passen aan de moderne ontwikkelingen: brede boulevards werden aangelegd en de stad werd klaar gemaakt voor de komst van trams en treinen. De stad werd tevens langzaam noordwaarts uitgebreid.

Lissabon werd een moderne stad, die zich klaarmaakte voor de toekomst.